ارزیابی روند تخریب و نوسازی بافت‌های شهری

بناها و ساختمان ها به عنوان اجزای تشکیل‌دهندۀ بافت‌های شهری در روند تحولات بطئی شهر دچار دگرگونی‌های مختلف می‌شوند که ممکن است مرمت، بازسازی، تخریب یا نوسازی شوند. متعاقب این تحولات، بافت‌ها و محلات شهری نیز از نظر کالبد و محتوا دچار دگرگونی شده و هویت آنها تحکیم یا بازتعریف می‌شوند. ورود و دخالت متغیرهای غیر منطقی و برون‌زا در روند بطئی مذکور، بافت‌ها را از سیر تکوینی تحولات مداوم و پایدار خارج ساخته و منجر به محصولی در تحول فضا می‌شود که نسبت مشخص و منطقی با ضرورت‌ها، الزامات و قواعد منطقی تحولات ندارند. از جمله تحولات فضایی تأمل‌انگیز که نیاز به بررسی دقیق ابعاد و دلایل آن وجود دارد، روند گسترده و سوداگرانه تخریب و نوسازی ساختمان‌ها در تهران است که یکی از پیامدهای جدی آن هویت‌زدایی از بافت‌ها در سیر تکوین فضاهای شهری است. در این مقاله دو وجه اصلی روند گسترده و سودجویانۀ تخریب و نوسازی ساختمان‌ها در شهر تهران در دهه‌های 70 و80 شمسی بررسی می‌شود. ابتدا حجم عظیم و میزان گسترده این تخریب‌ها و نوسازی ساختمان‌ها در تهران و پشتوانه‌های مالی و اقتصادی در مقیاس کلان بررسی می‌شود. این پژوهش در تلاش است به این سؤال پاسخ دهد که تولید فضای کالبدی گسترده در تهران متکی به کدام درآمدها و تولیدات اقتصادی شهر است؟ برای پاسخ به این پرسش رابطۀ تغییرات درآمدهای نفتی کشور و تغییرات و میزان ساخت‌و‌سازها مورد بررسی قرار می‌گیرد. سپس تصمیمات و اقدامات مدیریت شهری در تشدید یا تعدیل روند تخریب گسترده و نوسازی ساختمان‌ها در شهر تهران با این سؤال که مدیریت شهری نسبت به این روند سوداگرانه فعال است یا منفعل، تحلیل می‌شود. با بررسی دو وجه فوق و ویژگی‌های روند سوداگرانه تخریب و نوسازی ساختمان‌ها نشان می‌دهد که تخریب ساختمان‌ها و تولید بناهای جدید حاصل این روند رابطۀ مستقیمی با تغییرات قیمت نفت داشته وبافت‌های حاصل از روند تخریب و نوسازی‌های گسترده در تهران نه تنها واجد شخصیت و هویت نیستند، بلکه هویت‌زدایی از محلات یکی از ویژگی‌های اجتناب‌ناپذیر روند ساخت‌و‌سازهای سوداگرانۀ اخیر است که نباید از آن غافل و نسبت به برخورد با ریشه‌های آن منفعل بود. غفلت از شناسایی و بررسی ریشه‌های اصلی این روند، علاوه بر نابودی ثروت ملی به نزول کیفیت کالبدی و هویتی فضاها می‌انجامد.